گرانی شب یلدا: وقتی سنت کهن در ایران به کابوس اقتصادی تبدیل می‌شود

مهرنوش رهام

شب یلدا؛ این سنت شیرینِ هزارسالهٔ ایرانی که باید نماد اتحاد خانوادگی و امید به روشنایی پس از تاریکی باشد، در سال‌های اخیر بیش از هر چیز تبدیل شده به نمادی از بحران اقتصادی و سقوط قدرت خرید مردم در ایران. در شرایطی که تورم رسمی بیش از ۴۰ درصد اعلام می‌شود و خوراکی‌های اساسی و میوه و خشکبار به شدت گران شده‌اند، جشن بلندترین شب سال برای بسیاری به بار مالی سنگین و حتی غیرقابل‌تحمل بدل شده است. Iran News Update

اقتصاد ایران در اواخر سال ۱۴۰۴ و اوایل ۱۴۰۵ در حال تجربهٔ تورم شدید و سقوط ارزش ریال است؛ همان‌طور که گزارش‌های رسمی و رسانه‌های مستقل نشان می‌دهد قیمت مواد غذایی و خوراکی‌ها افزایش شدیدی داشته و قدرت خرید خانوارها را تا حد زیادی کاهش داده است. Iran News Update در چنین وضعیتی، سنتی که باید شادی و گردهمایی ایجاد کند، ناگهان به بار مالی سنگین بر دوش خانواده‌ها تبدیل شده است.

مطالعات میدانی و گزارش‌های رسانه‌های اقتصادی نشان می‌دهد که هزینهٔ تهیهٔ سفرهٔ شب یلدا برای یک خانوادهٔ چهار نفره می‌تواند بین ۱.۸ تا ۴ میلیون تومان یا بیشتر باشد؛ این رقم فقط برای اقلامی مثل میوه، آجیل، خشکبار و شیرینی است و شام و پذیرایی مهمان در آن لحاظ نشده است. Shabtabnews اگر این هزینه را با دستمزد حداقلی مقایسه کنیم، درمی‌یابیم که افزایش قیمت‌ها بسیار بیشتر از افزایش حقوق و دستمزدها بوده است و قدرت خرید خانوارها با شدت زیادی کاهش یافته است. Shabtabnews

یکی از مهم‌ترین بخش‌های سفرهٔ یلدا یعنی آجیل و خشکبار، به‌ویژه پسته و مخلوط‌های مغزدار، در سال‌های اخیر با جهش‌های قیمتی قابل توجه مواجه بوده است. بر اساس گزارش‌های میدانی، قیمت هر کیلو آجیل شب یلدا در تهران می‌تواند از حدود ۶۰۰ تا بیش از ۱,۵۰۰ هزار تومان متغیر باشد و قدرت خرید مردم نسبت به سال قبل بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته است. IranWire+1

افزون بر این، میوه‌های نمادین شب یلدا مانند هندوانه و انار نیز به‌شدت گران شده‌اند؛ برای نمونه قیمت انار و هندوانه در چند سال اخیر افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته و حتی خرید چند کیلو از این میوه‌های سنتی برای بسیاری از خانواده‌ها به دشواری تبدیل شده است. Shabtabnews

بحران اقتصادی و گرانی‌ها نه فقط سفرهٔ مردم را تحت تأثیر قرار داده، بلکه خودِ مفهوم جشن را نیز دستخوش تغییر کرده است. برای مثال، بسیاری از خانواده‌ها مجبور شده‌اند تا از برگزاری کامل مراسم یلدا — با میوه و آجیل و شیرینی‌های متنوع — صرف‌نظر کنند، و به‌جای آن تنها جمع خانوادگی ساده با حداقل‌ها داشته باشند. IranWire حتی در برخی مناطق گزارش شده که سنت‌هایی مانند مهمانی دادن یا هدیه گرفتن در یلدا که پیش‌تر بخش مهمی از مراسم بود نیز به دلیل فشار اقتصادی تقریباً متوقف شده‌اند. IranWire

یکی از نکات تاسف‌بار این بحران این است که افزایش هزینهٔ یلدا بسیار سریع‌تر از افزایش درآمدها بوده است. طبق برخی گزارش‌ها، هزینهٔ اقلام شب یلدا در سال گذشته نسبت به سال قبل از آن نزدیک به ۹۱ درصد افزایش داشته، در حالی که افزایش دستمزدها کمتر از نیمی از این مقدار بوده است. IranWire این بدان معناست که مردم مجبورند بخش بزرگتری از درآمد اندک خود را برای حفظ حتی حداقل‌های سنتی شب یلدا کنار بگذارند — در حالی که بسیاری از خانواده‌ها حتی قادر به تأمین نیازهای اولیهٔ زندگی نیز نیستند.

در کنار چالش‌های اقتصادی، سیاست‌های دولتی و وضعیت کلی اقتصاد کشور نیز به بدتر شدن شرایط کمک کرده است. تورم بالا، سقوط ارزش ریال، و افزایش قیمت مواد غذایی باعث شده تا حتی کالاهای بومی که پیش‌تر ارزان و در دسترس بودند نیز امروز برای اغلب مردم چند برابر گران‌تر تمام شود. Iran News Update این در حالی است که در سال‌های اخیر، دولت‌ها تبلیغاتی دربارهٔ کنترل تورم و تثبیت بازار داشته‌اند؛ اما واقعیت زندگی مردم روزبه‌روز نشان داده که این وعده‌ها از زمین تا آسمان با واقعیت اقتصادی کسانی که سفرهٔ شب یلدا را بچینند فاصله دارد.

این وضعیت باعث شده است که برای بسیاری، شب یلدا بدل به نماد نابرابری و فشار اقتصادی شود؛ سنتی که روزی نماد امید و پیروزی نور بر تاریکی بود، امروز برای بخش بزرگی از جامعه نمادی از مشکلات عمیق اقتصادی و بی‌عدالتی در توزیع قدرت خرید است. وقتی مردم باید بیش از نیمی از حقوق یک ماه خود را برای یک شب هزینه کنند، آیا می‌توان دربارهٔ حفظ سنت‌ها صحبت کرد یا باید دربارهٔ سقوط قدرت خرید و سیاست‌های اقتصادیِ ناکارآمد هشدار داد؟

در پایان، باید گفت جشن شب یلدا دیگر فقط شبی برای دورهمیِ خانوادگی نیست؛ بلکه آینه‌ای تمام‌نما از بحران اقتصادی عمیق در ایران است. بحران اقتصادی که دارد سنت‌های فرهنگی را تحت‌فشار قرار می‌دهد و مردم را از لذت‌های کوچک زندگی محروم می‌کند. سوال واقعی این است که آیا مسئولان سیاسی و اقتصادی ایران به جای سرکوب و پنهان‌سازی واقعیت‌ها، آمادهٔ مواجههٔ جدی با ریشه‌های این بحران هستند یا نه — چون تا زمانی که این معضل حل نشود، حتی زیباترین سنت‌ها هم برای بیشترین مردم ایران فقط به یک بار مالی سنگین و خاطره‌ای تلخ تبدیل خواهد شد.