گزارش رسمی: ۵۴ هزار مرگ در سال بر اثر آلودگی هوا — یک فاجعه ملی»

 

«گزارش رسمی: ۵۴ هزار مرگ در سال بر اثر آلودگی هوا — یک فاجعه ملی»

به گفته عباس شاهسونی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و معاون مرکز تحقیقات کیفیت هوا و تغییر اقلیم، در سال جاری بیش از ۵۴ هزار مرگ در ایران به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به آلودگی هوا نسبت داده شده است.

او تأکید کرده که آلودگی هوا اکنون در ردیف پنج علت اصلی مرگ‌ومیر در کشور قرار دارد؛ آماری هولناک که نشان می‌دهد بحران هوای آلوده در ایران نه یک خطر پنهان، بلکه یک فاجعه رسمی است.

مرگ ۵۴ هزار انسان در سال، نه یک حادثه طبیعی و نه یک اتفاق اجتناب‌ناپذیر است؛ این عدد محصول سال‌ها بی‌توجهی، مدیریت ناکارآمد، و نقض آشکار قوانین محیط‌زیستی است. قانون «هوای پاک» سال‌هاست تصویب شده، اما تنها روی کاغذ مانده و در عمل یا اجرا نشده یا بخش‌هایی از آن عمداً کنار گذاشته شده است. نتیجه این بی‌عملی و بی‌مسئولیتی، مرگ ده‌ها هزار شهروندی است که تنها «جرمشان» زندگی‌کردن در هوای آلوده شهری بوده.

این وضعیت نه‌تنها یک فاجعه زیست‌محیطی است، بلکه نقض جدی حقوق بشر به شمار می‌رود. حق نفس‌کشیدن، حق برخورداری از محیط سالم، و حق سلامت — حقوق اولیه هر انسانی است. وقتی کودکی در تهران، کرج، اهواز یا اصفهان هر روز با ریه‌هایی که هنوز کامل نشده‌اند ذرات معلق سمی را به بدن می‌کشد، وقتی سالمندی هر صبح با خس‌خس سینه از خواب بیدار می‌شود، و وقتی بیماران قلبی و ریوی با هر موج آلودگی به کام مرگ نزدیک‌تر می‌شوند، یعنی ساختار مدیریتی کشور در عمل حیات شهروندان را قربانی سیاست‌های غلط و بی‌کفایتی خود کرده است.

آمار ۵۴ هزار مرگ یعنی روزانه ۱۴۷ نفر. یعنی هر روز، به اندازه یک اتوبوس پر از انسان، بدون حادثه و بدون خبررسانی گسترده، از بین می‌روند. این مرگ‌ها بی‌سروصدا اتفاق می‌افتند؛ در خانه‌ها، در بیمارستان‌ها، پشت چراغ‌قرمزها، کنار پنجره‌هایی که رو به دود باز می‌شوند. خانواده‌هایی که عزیزانشان را از دست می‌دهند، حتی شاید هرگز ندانند که آلودگی هوا قاتل خاموش بوده.

دولت و ساختارهای تصمیم‌گیر هرگز پاسخ نداده‌اند:

چرا صنایع آلاینده همچنان در حریم شهرها کار می‌کنند؟

چرا خودروهای فرسوده که باید سال‌ها پیش از رده خارج می‌شدند همچنان در خیابان‌ها تردد دارند؟

چرا کیفیت بنزین شفاف‌سازی نمی‌شود؟

چرا سیستم حمل‌ونقل عمومی نوسازی نشده؟

چرا قانون هوای پاک عملاً اجرا نمی‌شود و چه کسی باید پاسخ این فاجعه را بدهد؟

در هیچ کشور مسئولیت‌پذیری، مرگ سالانه ۵۴ هزار نفر به‌عنوان «خبر معمولی» پذیرفته نمی‌شود. این آمار نیازمند کمیته حقیقت‌یاب مستقل، گزارش عمومی، شفافیت کامل و بازخواست مدیران مؤثر در این فاجعه است. اما در ایران، بحران آلودگی هوا معمولاً به چند توصیه سطحی مانند «در خانه بمانید» و «کودکان را بیرون نبرید» تقلیل داده می‌شود، گویی مشکل فقط رفتار مردم است نه ساختار سیاست‌گذاری.

این رویکرد نشان می‌دهد که جان انسان‌ها، به‌ویژه گروه‌های آسیب‌پذیر — کودکان، سالمندان، زنان باردار، بیماران مزمن — در اولویت نیست. حق تنفس پاک یک حق بدیهی انسانی است، نه امتیازی سیاسی. و تا زمانی که این حق جدی گرفته نشود، فاجعه ادامه خواهد یافت.

ایران برای اینکه آینده‌ای سالم و قابل زیستن داشته باشد، باید اکنون تصمیم بگیرد:

اجرای واقعی و کامل قانون هوای پاک، انتقال صنایع آلاینده از محدوده شهری، نظارت شفاف بر کیفیت سوخت، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، و بازخواست مدیرانی که این چرخه مرگ را تداوم بخشیده‌اند.

تا زمان انجام این اصلاحات، آمار امسال — همان ۵۴ هزار مرگ — تنها یک مقدمه است. و مرگ خاموش همچنان ادامه خواهد داشت.

مهرنوش رهام